معنی هوش و حافظه

ویر

ذهن

زیرکی، قوه حافظه، فهم و شعور، بجابودن حواس

زیرکی، قوه حافظه، فهم و شعور، بجا بودن حواس

ذهن

ذکاوت

یاد، یاده

قوه حافظه، مقابل قوه ذاکره، نیروئی است که جای آن تجویف اخیر دماغ است و کار آن نگاهداری چیزهائی است که نیروی واهمه آنرا درک کند از امور جزئیه، پس حافظه خزانه وهم است مانند خیال برای حس مشترک

(فِ ظِ) [ع. حافظه] (اِفا.) ذهن، قوه ای که ضبط و نگهداری مطالب را به عهده دارد.

هوش. (اِ) زیرکی و آگاهی و شعور و عقل و فهم و فراست را گویند. (برهان). و خودداری و احساس و تمییز:
برفتش دک و هوش وز پشت زین
فکند از برش خویشتن بر زمین.
دقیقی.
بشد هوش از آن چار خورشیدچهر
خروشان شدند از غم و درد مهر.
فردوسی.
برآورد بانگ غریو و خروش
زمان تا زمان زو همی رفت هوش.
فردوسی.
شب و روز روشن روانش تویی
دل و جان و هوش و توانش تویی.
فردوسی.
در دل بجای عقلی در تن بجای جانی
در سر بجای هوشی در چشم روشنایی.
فرخی.
بردند به خرگاه و بخوابانیدند و هوش از وی بشد. (تاریخ بیهقی).
این یکی دیو است بی تمییز و هوش
خیر کی بیند ز بی هش هوشمند؟
ناصرخسرو.
در حال به گوش هوش من گفت
وصف تو که با ضمیر شد ضم.
خاقانی.
به گوش هوش من آید ندای اهل بهشت
نصیب نفس من آید نویدملک بقا.
خاقانی.
پنبه درآگنده چوگل گوش تو
نرگس چشم آبله ٔ هوش تو.
نظامی.
دوش مرغی به صبح می نالید
عقل و صبرم ببرد و طاقت و هوش.
سعدی.
هرچه رسد پرخردان را به گوش
زود گمارند بر او چشم هوش.
امیرخسرو.
- آشفته هوش، آنکه عقل و ذهن و فهم او پریشان باشد. پریشان خاطر:
بدو گفتم ای یار آشفته هوش
شگفت آمد این داستانم به گوش.
سعدی.
- از هوش بردن، بیخود کردن. بیهوش کردن. (یادداشت مؤلف):
گر از این دست زند مطرب مجلس ره عشق
شعرحافظ ببرد وقت سماع از هوشم.
حافظ.
- از هوش بشدن، غشی کردن. (یادداشت مؤلف). از حال رفتن: بگریست، گریستنی سخت چنان که از هوش بشد و ما پنداشتیم که بمرد. (تاریخ بیهقی).
- از هوش رفتن، از هوش بشدن. از حال رفتن:
شبانروز مادر ز می خفته بود
ز می خفته و دل ز هش رفته بود.
فردوسی.
زآن رفتن و آمدن چه گویم
می آیی و می روم من از هوش.
سعدی.
- با فر و هوش، باهوش. هوشمند:
منادی گری برکشیدی خروش
که ای نامداران با فر و هوش.
فردوسی.
- باهوش، آنکه هوش و خرد و شعور دارد:
نمیدانم آن شب که چون روز شد
کسی بازداندکه باهوش بد.
سعدی.
- با هوش آمدن، به هوش آمدن. حال ازدست رفته را بازیافتن:
نشانی زآن پری تا در خیال است
نیاید هرگز این دیوانه با هوش.
سعدی.
- بهوش، باهوش.هوشمند:
گویند مرا صواب رایان بهوش
چون دست نمیرسد به خرسندی کوش.
سعدی.
- به هوش آمدن، با هوش آمدن. هوشیار شدن: بخفت و تا دیگر روز به هوش نیامد، چون به هوش آمد پیش ملک آوردندش. (نوروزنامه).
شه از مستی غفلت آمد به هوش
به گوشش فروکوفت فرخ سروش.
سعدی.
- به هوش بازآمدن، به هوش آمدن:
مطرب اگر پرده از این ره زند
بازنیایند حریفان به هوش.
سعدی.
- بیدارهوش، آنکه هوش و خرد او کامل باشد و خوب کار کند:
جهاندیده پیران بیدارهوش.
نظامی.
- بیهوش، ازهوش رفته. بی حال:
تا بود بار غمت بر دل بیهوش مرا
سوز عشقت ننشاند جگر از جوش مرا.
سعدی.
- بیهوشی، ازهوش رفتگی. حالتی که در آن عقل و شعور و اراده کار نکند:
کسی را در این بزم ساغر دهند
که داروی بیهوشی اش دردهند.
سعدی.
- || دارویی که سبب حالت بیهوشی شود:
جرعه ای خوردیم و کار از دست رفت
تا چه بیهوشی که در می کرده اند؟
سعدی.
- پراگنده هوش، آنکه هوش و عقل او پراگنده باشد. آشفته هوش:
پریشیده عقل و پراگنده هوش
زقول نصیحت گر آگنده گوش.
سعدی.
- تیزهوش، بیدارهوش. که عقل و هوش او خوب و سریع کار کند:
همه ساله شهزاده ٔ تیزهوش
بجز علم را ره ندادی به گوش.
نظامی.
از آن روشنی مردم تیزهوش
پر از لعل و پیروزه کردند گوش.
نظامی.
چو دانست استادکآن تیزهوش
به شهوت پرستی برآورد جوش.
نظامی.
چنین گفت بیننده ٔ تیزهوش
چو فریاد و زاری رسیدش به گوش.
سعدی.
- جمشیدهوش، آنکه هوش او چون جمشید و دیگر بزرگان باشد:
که چون کرد سالار جمشیدهوش
میی چند بر یاد نوشابه نوش.
نظامی.
- مرد هوش، هوشیار. هوشمند:
ز گفتار او تیز شد مرد هوش
بجست و گرفتش یکایک دو گوش.
فردوسی.
ترکیب ها:
- هوش آباد. هوش بر. هوش بند. هوش دادن. هوش داشتن. هوش ربا. هوش زدا. هوشمند. هوشوار. هوشیار. رجوع به هریک از این مدخل ها شود.
|| روح و جان و دل. (برهان):
هوش من آن بسان نوش تو بود
تا شدی دور من شدم مدهوش.
ابوالمثل.
کشنده بدو گفت ما هوش خویش
نهادیم ناچاربر دوش خویش.
فردوسی.
به دست بزرگی برآیدش هوش
وگر خفته آید به پیشش سروش.
فردوسی.
نخواهد می اگرچه نوش باشد
کجا در نوش وی را هوش باشد.
فخرالدین اسعد.
تا ز دل نعره زد سیاست تو
فتنه را هیچ هوش در تن نیست.
مسعودسعد.
دلم از راه گوش بیرون شد
بیم آن بر که هوش می بشود.
خاقانی.
|| مرگ و هلاکت. (برهان). منیه و مرگ. هلاک:
بگویید هوشت فرازآمده ست
به خون و به خاکت نیاز آمده ست.
دقیقی.
کجا هوش ضحاک بر دست توست
گشاده جهان ازکمر بست توست.
فردوسی.
گر آید مرا هوش بر دست اوست
نه دشمن ز من بازدارد نه دوست.
فردوسی.
ورا هوش در زابلستان بود
به دست تهم پور دستان بود.
فردوسی.
به جان من که گر آید مرا هوش
بود چون زندگانی بر دلم نوش.
فخرالدین اسعد.
|| زهر قاتل را نیز گویند. (برهان):
گر از دست تو جام هوش گیرم
چنان دانم که جام نوش گیرم.
فخرالدین اسعد.
چرا با من به تلخی همچو هوشی
چو با هرکس به شیرینی چو نوشی.
فخرالدین اسعد.

هوش. [هََ] (ع مص) آمیختن و پریشان شدن قوم و فتنه افتادن میان ایشان. (اقرب الموارد). درآمیخته شدن. (منتهی الارب). || از حرام جمع کردن مال. || سبک شدن و برخاستن اهل حرب یکی بر دیگری. (اقرب الموارد). || (اِ) عدد بسیار.
- هوش هائش، مبالغه است. (منتهی الارب).

هوش. [هََ / هُو] (اِ) کر و فر و خودنمایی. (برهان). جهانگیری و رشیدی به این معنی آورده اند و ظاهراً مصحف بوش است. (از حاشیه ٔ برهان چ معین).

هوش و گوش. [ش ُ] (ترکیب عطفی، اِ مرکب) هوش و حواس.
- هوش و گوش کسی باز بودن، خوب توجه داشتن. نیک متوجه بودن.

قوه‌ای در انسان و بعضی حیوانات که مطالب و حوادث را به یاد نگه‌می‌دارد، استعداد ذهن برای به‌یاد آوردن مطالب و حوادث، قوۀ ذاکره، یاد،

ذاکره

1311